Onderzoeksproject: Panorama van Congo
In 2022 startten het War Heritage Institute en drie internationale partners van het FILM EU consortium (Lusófona University, Portugal; LUCA School of Arts, België en het Institute for Art, Design + Technology, Ierland) een project rond het Congo Panorama op. Het onderzoek, getiteld Decolonizing the Panorama of Congo. A Virtual Heritage Artistic Research (CONGO VR), wordt geleid door de academische partners en heeft als doel het panorama in virtuele realiteit te contextualiseren en te herinterpreteren vanuit de invalshoek van de dekolonisatie.
De Belgische koloniale autoriteiten bestellen het Panorama van Congo voor de Wereldtentoonstelling van 1913 in Gent. Zo’n 500.000 bezoekers komen het werk in de Arteveldestad bewonderen. Het monumentale doek meet 115 x 14 m en wordt ontworpen door Paul Mathieu (1872-1932) en Alfred Bastien (1873-1955). Het verschaft de bezoeker de illusie van realiteit door een cirkelvormige opstelling, een faux-terrain en optische vervormingen. Het doek wordt voor de laatste keer getoond op de Wereldtentoonstelling te Brussel in 1935. Sinds de jaren ‘50 wordt het – in tegenstelling tot wat vele stadslegendes vertellen – integraal in het Legermuseum bewaard.
Het doek toont in acht naadloos overvloeiende taferelen het leven in en rond de stad Matadi, met zichten van de rivier de Congo, de markt, de watervallen van M’Pozo en het tropische woud. Het panorama zet het Belgische beschavingsoffensief op de kolonie in de verf en heeft dus een propagandistisch doel. De moderne industrie, scheepvaart en handel worden afgezet tegen de weelderige Congolese natuur en de al even exotische bevolking.
Het schilderen van een monumentale compositie van zo’n 1600 m2 vroeg om een zorgvuldige voorbereiding. Daarom ondernamen Bastien en Mathieu in 1911 een studiereis naar Matadi. Ze keerden met vele schetsen terug. Een aantal van deze grote gerasterde houtskoolschetsen wordt nog in het Africamuseum te Tervuren bewaard. Met behulp van deze schetsen werd de compositie op het doek overgebracht. Het schilderen gebeurde ter plaatse in Gent, in de rotonde van het koloniaal paviljoen van de Wereldtentoonstelling. Het werd door een hele ploeg onder leiding van Bastien en Mathieu in olieverf uitgevoerd. De schilders werden bijgestaan door Philippe Swyncop voor de marktscènes, Armand Apol voor het landschap en de Parijse schilder Adrien Schultz voor de luchtpartijen. Daarnaast sprongen Charles Swyncop en Charles Léonard in waar nodig. De heldere kleuren en ritmische compositie maken dat dit unieke panorama bijna een eeuw na zijn ontstaan nog niets van zijn pracht heeft verloren.
Het gigantische doek werd in december 2022 uitgerold en daarna terug opgerold op een nieuwe rol ter vervanging van de oorspronkelijke houten rol, om zo betere conserveringsomstandigheden te creëren. Het departement Collecties van het WHI neemt ook het onderzoek naar de werkwijze van de kunstenaar en de totstandkoming van de iconografie voor zijn rekening.
Door dit doek te fotograferen en via archief- en artistiek onderzoek in een virtual-reality-omgeving te recreëren, zal het project dit erfgoed virtueel kunnen bewaren en valoriseren voor toekomstige generaties, in de context van veelzijdige en polyfone verhalen over Europa’s koloniale verleden. Om het Panorama van Congo te presenteren, gaat CONGO-VR aan de slag met het begrip ‘virtueel erfgoed’, dat verwijst naar het gebruik van digitale en virtuele technologieën voor het catalogiseren en overdragen van cultureel erfgoed.
Meer info
